ND vandaag:
Predikant onder vuur om antisemitische preek
van onze redactie kerk
WASSENAAR - Een protestantse predikant uit Wassenaar ligt onder vuur nadat hij vorig jaar maart een preek heeft gehouden met een vermeende antisemitische inhoud. Het Centrum voor Informatie en Documentatie Israël (CIDI) eist dat hij op non-actief wordt gezet.
De kwestie, die binnen de gemeente van de Messiaskerk al de nodige opwinding heeft veroorzaakt, is gisteren door het CIDI publiek gemaakt. In een brief aan de kerkenraad heeft het verzocht wijkpredikant N.K. Mos met onmiddellijke ingang op non-actief te stellen. De preek kende volgens het CIDI een ,,abjecte antisemitische inhoud''.
Volgens het CIDI zijn preek en predikant wel onderzocht door classis en kerkenraad, maar zouden zij ondanks een afkeurend oordeel geen maatregelen nemen tegen de predikant. Dat ontkent scriba N. Visscher van de Messiaskerk. De kerkenraad vergadert, na raadpleging van de gemeente over een voorlopig genomen besluit, vanavond opnieuw om tot een definitief oordeel te komen. De uitkomst daarvan staat volgens hem nog open.
In de bewuste preek - in het bezit van het CIDI en desgevraagd door het centrum beschikbaar gesteld - gaat het over de verrader Judas. ,,Achter Judas staan in het Nieuwe Testament de Joden'', luidt de openingszin. Ds. Mos gaat daar in zijn preek verder op in: ,,Alles wat hij zegt en doet is door en door joods. Het bijbelverhaal wil dat op geen enkele manier verbergen. Sterker nog, het lijkt er zelfs op dat er om die reden zo uitgebreid over Judas wordt verteld, om te laten zien: zó zijn nu de Joden. Nu hebben we al zestig jaar geleden van professor Miskotte in zijn Bijbels ABC geleerd, dat als het in de Bijbel gaat over Joden, dan wordt daarmee niet een land of een volk bedoeld, maar dan gaat het om een bepaalde wijze waarop mensen 'mens zijn'.''
Op basis daarvan oordeelt Mos dat ,,de Jood in ons een verrader is'', ,,het heil door de Jood voor geld verkwanseld'' is. De Joden waren geroepen om God te vertegenwoordigen in de schepping, Judas was door Jezus geroepen om het Koninkrijk van God gestalte te geven. ,,Maar de Jood gaat daarmee aan de haal. Blijkbaar moet je zeggen: de roeping perverteert.''
Even later: ,,En wat wij ons nu gaandeweg gaan realiseren, zestig jaar na de Tweede Wereldoorlog is, dat dus Hitler eigenlijk veel beter in de Bijbel thuis was dan wij gewoonlijk voor waar willen houden. En dat Hitler deze, op zich bijbelse gedachte, tot z'n uiterste consequentie heeft uitgewerkt. Want Hitler zei: Dan moet de Jood ook maar verdwijnen. Want er moet toch een nieuwe mens komen. Deze door God uitverkoren mens heeft zich als Judas bewezen. Als een verrader van Gods zaak, als deserteur, als vijfde colonne.''
In de afronding van zijn preek zegt hij: ,,Hitler wilde de Jood in ons midden definitief uitdrijven. Dat klinkt misschien heel vreemd, maar hij staat daarmee op bijbelse bodem. Want de Jood in ons leeft aan zijn goddelijke roeping voorbij en hij doet zijn schepper lelijk tekort. Wij hebben Hitler in de afgelopen decennia als een monster afgeschilderd. Maar monsters bestaan niet.''
Mos zegt vervolgens dat het voornemen 'nooit meer Auschwitz' bijbels gezien goed bedoeld is. ,,Maar het is weinig realistisch. Het gaat fundamenteel voorbij aan dat God alleen de nieuwe hemel en de nieuwe aarde kan realiseren. En ook zal realiseren. En zal verwezenlijken. De bijbelverhalen houden ons voor dat God daarmee nog wacht.''
Ook zegt hij: ,,God laat de Jood niet aan zijn lot over. God trekt met hem mee al die tijd. Het is dit geloof waar de gemeente haar kracht uit put. De gemeente die zich volbloed Jood weet en die toch niet gaat wanhopen.'' Tot slot besluit hij: ,,De christen wordt geboren uit de Jood en uit de heiden en hij wordt geboren, iedere dag opnieuw. Het is geen verdienste, maar het is, om het maar ouderwets te zeggen: genade. Het is er niet om tegen elkaar uit te spelen, maar het is om te verbinden, te verbinden, zoals Hij er bij is, zoals Hij verbindt en samenvoegt en onze harten voor elkaar opent.''
Naar aanleiding van de ophef over deze preek verzocht de kerkenraad aan de classis Leiden om een buitengewone visitatie. Een commissie is aan de slag gegaan en stelde dat de preek ,,zo niet gehouden had mogen worden'', maar dat er ,,geen reden is om tegen ds. Mos bijzondere maatregelen te nemen''. ,,De preek bevat, wellicht niet direct zo bedoeld, duidelijk anti-joodse elementen en heeft bovendien oude wonden bij sommige gemeenteleden weer opengehaald'', schrijven visitatoren in een toelichting. De preek blijkt aanleiding te hebben gegeven tot grote spanningen tussen ds. Mos en een collega-predikant en enkele leden van de gemeente.
Volgens scriba Visscher heeft de kerkenraad zich in een voorlopig besluit achter deze bevindingen van de visitatiecommissie geschaard, maar bleek op een gemeenteavond dat veel leden heel kritisch waren over dit besluit. Dat de kerkenraad vanavond daarom een ander en definitief besluit neemt, ,,zou heel goed mogelijk zijn'', zegt Visscher.
Het CIDI stelt dat in de afgelopen tien jaar in kerkelijke kring zelden zulke beledigende teksten over Joden zijn geuit. Het centrum vindt om die reden dat de kerkenraad dient op te treden door de predikant op non-actief te stellen en een inhoudelijk oordeel over de preek te geven. Het centrum wijst erop dat de Protestantse Kerk zegt te streven naar goede relaties met het Joodse volk en vindt daarom het besluit ,,beneden peil''.
In reactie op de roep van het CIDI om maatregelen tegen de predikant, zegt Visscher dat een kerkenraad niet zomaar een predikant op straat kan zetten. Bovendien moeten de gewraakte opmerkingen van ds. Mos in de context van zijn hele preek gezien worden, wat beoordeling complex maakt. ,,Dat was voor de kerkenraad reden om te zeggen: dit kunnen we niet zelf beoordelen, hier hebben we vaktheologen bij nodig. Daarom hebben we bij de classis Leiden om advies gevraagd.''
Ds. Mos, die onlangs met ziekteverlof is gegaan, wilde gisteren niet reageren.
Predikant onder vuur door antisemitische preek
Predikant onder vuur door antisemitische preek
Bij 7500 postings kom ik weer terug (en af en toe tussendoor als ik zin heb)
Uit het ND
Rabbijn: Matteüs anti-Joods
door onze redacteur Wim Houtman
BARNEVELD - Had de Protestantse Kerk, plaatselijk en landelijk, meer afstand moeten nemen van de vermeend antisemitische preek van ds. Mos uit Wassenaar? Voor rabbijn Tzvi Marx is dat niet zozeer de vraag. ,,Matteüs is het probleem, meer dan ds. Mos.''
Niet zozeer dominee Mos is het probleem, maar Matteüs, vindt rabbijn Tzvi Marx. Hij schrikt niet zo van een preek over de verrader Judas als een typische Jood en over de ,,Jood in ons''. Rabbijn Marx: ,,Kan het zijn dat deze dominee het Nieuwe Testament integer leest?'' Het echte antisemitisme zit volgens hem in de bijbeltekst zelf.
In kerken wordt week in week uit gepreekt uit een ,,heilige tekst die van kaft tot kaft bolstaat van de stigmatiserende commentaren op Joden'', schreef de rabbijn vorige week in het protestantse opinieblad Woord & Dienst. Geen wonder als kerkgangers concluderen ,,dat de Joden uiteindelijk het probleem zijn''. Voorgangers en gemeenteleden moeten anti-Joodse bijbelgedeelten anders leren lezen, meent Marx.
Het gaat in het evangelie te vaak zoals in Matteüs 23, zegt hij in een toelichting. ,,Dat is bijna van begin tot eind een tirade tegen schriftgeleerden en farizeeën: ze worden beschuldigd van hypocrisie, eerzucht, meineed, hebberigheid, misbruik van Gods naam, van religieus formalisme en bloedvergieten.''
Geen wonder, aldus Marx, als kerkgangers dan concluderen dat de Joden uiteindelijk het probleem zijn. Om dat te voorkómen, moeten zij leren onderscheid te maken tussen essentie en polemiek in de bijbeltekst. De essentie van Jezus' boodschap is wat Hij een hoofdstuk eerder, in Matteüs 22, zei: heb God lief en de naaste als jezelf. En zijn oproep om je vijanden lief te hebben uit de Bergrede. Passages als Matteüs 23 zijn aankleding door bijbelschrijvers, vroege christenen die zich van het jodendom hadden afgescheiden en zich ertegen wilden afzetten.
Zo vergelijkt de rabbijn ook de oproep uit de Bergrede met Jezus' woord uit Matteüs 10: 'Ik ben niet gekomen om vrede te brengen, maar het zwaard'. ,,Als polemiek om emoties of verzet of steun op te roepen, kun je de oproep tot geweld van een 'vredelievende' charismatische leider begrijpen. Als dogmatische waarheid kom je ermee in de problemen.''
Rabbijn Tzvi Marx is directeur van de Folkertsma Stichting voor Talmudica, die bijbeluitleg in deze richting voorstaat.
Vooroordelen
Mediarabbijn Raphaël Evers gaat niet zover om het Nieuwe Testament antisemitisch te noemen, naar aanleiding van de preek van ds. Mos. Volgens Evers is protestants Wassenaar blijkbaar theologisch niet bij de tijd. Hij wees op het denken in de Rooms-Katholieke Kerk, die afstand heeft genomen van veel 'oude vooroordelen': dat de Joden schuldig zijn aan Jezus' kruisdood, dat zij door God zijn verworpen en dat de kerk hun plaats heeft ingenomen als Gods volk.
,,Ik ken het Nieuwe Testament niet goed genoeg'', zegt hij nu, ,,ik heb het nooit zo gelezen.'' Maar hij gaat niet mee in de kritiek van rabbijn Marx op het Nieuwe Testament zelf. ,,Heel veel in het christendom is uit het jodendom afkomstig; het christendom is op Joodse bodem ontstaan. En Jezus was zelf ook Joods - dus je komt dan in een heel tegenstrijdige brij van gevoelens terecht.''
Voor de centrale kwestie maakt het volgens hem niet uit: pastoors en predikanten moeten de leer zo vertolken dat antisemitisme geen nieuwe kansen krijgt.
Het verwijt dat het Nieuwe Testament vol is van 'gemeentetheologie' is al oud, zegt de christelijk-gereformeerde predikant Han Schenau. Hij is lid van de landelijke commissie Kerk en Israël van zijn kerken. Deze commissie is ook deelnemer in het Overlegorgaan Joden en Christenen (OJEC) in Nederland.
Evangelisten vertolken dan niet steeds de boodschap van Jezus, maar vooral de kritische houding en vijandigheid van de jonge kerk tegen het jodendom.
Dat hangt ook samen met de veronderstelling dat de evangeliën veel later geschreven zijn dan de tijd waarin Jezus op aarde leefde. ,,Van die late datering komt de bijbelwetenschap recent juist weer terug. Veel ooggetuigen van Jezus' optreden leefden nog in de tijd dat de evangeliën ontstonden. Zij zullen zich niet iets op de mouw hebben laten spelden.''
Schenau heeft de indruk dat de kritiek van rabbijn Tzvi Marx ook geen gemeengoed is onder Joodse theologen, zegt Schenau. Hij noemt Pinchas Lapide en David Flusser, die een ,,veel opener'' houding tegenover het christendom aannemen. ,,Ik heb bijvoorbeeld Lapide wel eens in gesprek met christelijke theologen de mogelijkheid van de lichamelijke opstanding van Jezus horen verdedigen. Dat was een aparte ervaring.''
,,Wat alle Joden wel gemeen hebben, is het trauma van de Tweede Wereldoorlog, van alles wat ook in naam van het christendom is gebeurd: Hitler, de nazi's, de passiviteit van de kerk. Dat is een diepe wond, die door zo'n preek van ds. Mos wordt opengereten. Ook in de dialoog tussen christenen en joden speelt die gevoeligheid altijd een rol. Maar die komt niet altijd voort uit kennis van het Nieuwe Testament. Sommige Joden kennen het wel, anderen niet; die spreken vooral vanuit gevoelens tegenover de kerk vanuit de geschiedenis van de oorlog. Die begrijpelijke gevoeligheid maakt het moeilijk het onderscheid over te brengen tussen het getuigenis van Christus en het gedrag vaneen bepaald deel van het christendom.''
Ds. Schenau ziet geen antisemitische trekken in het Nieuwe Testament. ,,De vroegste christenen wilden juist wervend zijn ten opzichte van de Joden. Wel eerlijk. Het optreden van Jezus riep weerstand op, ook bij zijn eigen volk.'' Bijbelschrijvers waren wel kinderen van hun tijd, zegt de predikant, ,,maar het is mijn vaste overtuiging dat de Heilige Geest heeft gezorgd dat de woorden en werken van Jezus betrouwbaar tot ons zijn gekomen.''
Contra
,,Het evangelie is pro Israël en contra het ongeloof in de Messias Jezus Christus'', schrijft de vrijgemaakt-gereformeerde J. van Bruggen in zijn commentaar op Matteüs. Bij de verzen over Judas waarover ds. Mos preekte, tekent Van Bruggen aan dat het evangelie Judas geen verrader noemt en hem geen valsheid verwijt; de aandacht valt op wat Judas feitelijk deed, dat hij Jezus uitleverde.
Over de meest omstreden tekst uit Matteüs - 'Zijn bloed kome over ons en over onze kinderen', de kreet van een menigte Joden om Jezus aan het kruis te krijgen - schrijft Van Bruggen, dat het daarbij zeker niet gaat om een vloek die nog geslachten of zelfs eeuwenlang doorwerkt. Dat zou strijden met de oudtestamentische regel die juist bepaalde dat kinderen niet mochten sterven om de zonden van de vaderen.
De mannen die dit riepen, hebben bij wijze van spreken op de kinderen gewezen die naast hen stonden op het plein: ,,Ouden en jongen zijn op deze morgen eenparig in hun onbevreesde aandrang op kruisiging.''
-----------
Exegese is toch wel belangrijker dan dogmatiek...
Rabbijn: Matteüs anti-Joods
door onze redacteur Wim Houtman
BARNEVELD - Had de Protestantse Kerk, plaatselijk en landelijk, meer afstand moeten nemen van de vermeend antisemitische preek van ds. Mos uit Wassenaar? Voor rabbijn Tzvi Marx is dat niet zozeer de vraag. ,,Matteüs is het probleem, meer dan ds. Mos.''
Niet zozeer dominee Mos is het probleem, maar Matteüs, vindt rabbijn Tzvi Marx. Hij schrikt niet zo van een preek over de verrader Judas als een typische Jood en over de ,,Jood in ons''. Rabbijn Marx: ,,Kan het zijn dat deze dominee het Nieuwe Testament integer leest?'' Het echte antisemitisme zit volgens hem in de bijbeltekst zelf.
In kerken wordt week in week uit gepreekt uit een ,,heilige tekst die van kaft tot kaft bolstaat van de stigmatiserende commentaren op Joden'', schreef de rabbijn vorige week in het protestantse opinieblad Woord & Dienst. Geen wonder als kerkgangers concluderen ,,dat de Joden uiteindelijk het probleem zijn''. Voorgangers en gemeenteleden moeten anti-Joodse bijbelgedeelten anders leren lezen, meent Marx.
Het gaat in het evangelie te vaak zoals in Matteüs 23, zegt hij in een toelichting. ,,Dat is bijna van begin tot eind een tirade tegen schriftgeleerden en farizeeën: ze worden beschuldigd van hypocrisie, eerzucht, meineed, hebberigheid, misbruik van Gods naam, van religieus formalisme en bloedvergieten.''
Geen wonder, aldus Marx, als kerkgangers dan concluderen dat de Joden uiteindelijk het probleem zijn. Om dat te voorkómen, moeten zij leren onderscheid te maken tussen essentie en polemiek in de bijbeltekst. De essentie van Jezus' boodschap is wat Hij een hoofdstuk eerder, in Matteüs 22, zei: heb God lief en de naaste als jezelf. En zijn oproep om je vijanden lief te hebben uit de Bergrede. Passages als Matteüs 23 zijn aankleding door bijbelschrijvers, vroege christenen die zich van het jodendom hadden afgescheiden en zich ertegen wilden afzetten.
Zo vergelijkt de rabbijn ook de oproep uit de Bergrede met Jezus' woord uit Matteüs 10: 'Ik ben niet gekomen om vrede te brengen, maar het zwaard'. ,,Als polemiek om emoties of verzet of steun op te roepen, kun je de oproep tot geweld van een 'vredelievende' charismatische leider begrijpen. Als dogmatische waarheid kom je ermee in de problemen.''
Rabbijn Tzvi Marx is directeur van de Folkertsma Stichting voor Talmudica, die bijbeluitleg in deze richting voorstaat.
Vooroordelen
Mediarabbijn Raphaël Evers gaat niet zover om het Nieuwe Testament antisemitisch te noemen, naar aanleiding van de preek van ds. Mos. Volgens Evers is protestants Wassenaar blijkbaar theologisch niet bij de tijd. Hij wees op het denken in de Rooms-Katholieke Kerk, die afstand heeft genomen van veel 'oude vooroordelen': dat de Joden schuldig zijn aan Jezus' kruisdood, dat zij door God zijn verworpen en dat de kerk hun plaats heeft ingenomen als Gods volk.
,,Ik ken het Nieuwe Testament niet goed genoeg'', zegt hij nu, ,,ik heb het nooit zo gelezen.'' Maar hij gaat niet mee in de kritiek van rabbijn Marx op het Nieuwe Testament zelf. ,,Heel veel in het christendom is uit het jodendom afkomstig; het christendom is op Joodse bodem ontstaan. En Jezus was zelf ook Joods - dus je komt dan in een heel tegenstrijdige brij van gevoelens terecht.''
Voor de centrale kwestie maakt het volgens hem niet uit: pastoors en predikanten moeten de leer zo vertolken dat antisemitisme geen nieuwe kansen krijgt.
Het verwijt dat het Nieuwe Testament vol is van 'gemeentetheologie' is al oud, zegt de christelijk-gereformeerde predikant Han Schenau. Hij is lid van de landelijke commissie Kerk en Israël van zijn kerken. Deze commissie is ook deelnemer in het Overlegorgaan Joden en Christenen (OJEC) in Nederland.
Evangelisten vertolken dan niet steeds de boodschap van Jezus, maar vooral de kritische houding en vijandigheid van de jonge kerk tegen het jodendom.
Dat hangt ook samen met de veronderstelling dat de evangeliën veel later geschreven zijn dan de tijd waarin Jezus op aarde leefde. ,,Van die late datering komt de bijbelwetenschap recent juist weer terug. Veel ooggetuigen van Jezus' optreden leefden nog in de tijd dat de evangeliën ontstonden. Zij zullen zich niet iets op de mouw hebben laten spelden.''
Schenau heeft de indruk dat de kritiek van rabbijn Tzvi Marx ook geen gemeengoed is onder Joodse theologen, zegt Schenau. Hij noemt Pinchas Lapide en David Flusser, die een ,,veel opener'' houding tegenover het christendom aannemen. ,,Ik heb bijvoorbeeld Lapide wel eens in gesprek met christelijke theologen de mogelijkheid van de lichamelijke opstanding van Jezus horen verdedigen. Dat was een aparte ervaring.''
,,Wat alle Joden wel gemeen hebben, is het trauma van de Tweede Wereldoorlog, van alles wat ook in naam van het christendom is gebeurd: Hitler, de nazi's, de passiviteit van de kerk. Dat is een diepe wond, die door zo'n preek van ds. Mos wordt opengereten. Ook in de dialoog tussen christenen en joden speelt die gevoeligheid altijd een rol. Maar die komt niet altijd voort uit kennis van het Nieuwe Testament. Sommige Joden kennen het wel, anderen niet; die spreken vooral vanuit gevoelens tegenover de kerk vanuit de geschiedenis van de oorlog. Die begrijpelijke gevoeligheid maakt het moeilijk het onderscheid over te brengen tussen het getuigenis van Christus en het gedrag vaneen bepaald deel van het christendom.''
Ds. Schenau ziet geen antisemitische trekken in het Nieuwe Testament. ,,De vroegste christenen wilden juist wervend zijn ten opzichte van de Joden. Wel eerlijk. Het optreden van Jezus riep weerstand op, ook bij zijn eigen volk.'' Bijbelschrijvers waren wel kinderen van hun tijd, zegt de predikant, ,,maar het is mijn vaste overtuiging dat de Heilige Geest heeft gezorgd dat de woorden en werken van Jezus betrouwbaar tot ons zijn gekomen.''
Contra
,,Het evangelie is pro Israël en contra het ongeloof in de Messias Jezus Christus'', schrijft de vrijgemaakt-gereformeerde J. van Bruggen in zijn commentaar op Matteüs. Bij de verzen over Judas waarover ds. Mos preekte, tekent Van Bruggen aan dat het evangelie Judas geen verrader noemt en hem geen valsheid verwijt; de aandacht valt op wat Judas feitelijk deed, dat hij Jezus uitleverde.
Over de meest omstreden tekst uit Matteüs - 'Zijn bloed kome over ons en over onze kinderen', de kreet van een menigte Joden om Jezus aan het kruis te krijgen - schrijft Van Bruggen, dat het daarbij zeker niet gaat om een vloek die nog geslachten of zelfs eeuwenlang doorwerkt. Dat zou strijden met de oudtestamentische regel die juist bepaalde dat kinderen niet mochten sterven om de zonden van de vaderen.
De mannen die dit riepen, hebben bij wijze van spreken op de kinderen gewezen die naast hen stonden op het plein: ,,Ouden en jongen zijn op deze morgen eenparig in hun onbevreesde aandrang op kruisiging.''
-----------
Exegese is toch wel belangrijker dan dogmatiek...
-
Miscanthus
- Berichten: 5306
- Lid geworden op: 30 okt 2004, 14:38
- Locatie: Heuvelrug